TEACCH
- [1](Guðbjörg S. Kristjánsdóttir)
--Gudbkris 13. september 2007 kl. 11:02 (UTC)
Höfundur Guðbjörg S. Kristjánsdóttir
Þetta er wikibók um TECCAC aðferðina sem er notuð í kennslu með einhverfum.
Inngangur[breyta]
TEACCH aðferðin (skipulögð kennsla/þjálfun) stendur fyrir Treatment and education of Autistic and related communication handicapped children eða á íslensku meðferð og kennsla einhverfra og annarra með skyldar boðskipta-hamlanir. TEACCH-aðferðin á rætur sínar að rekja til Norður-Karólínu og felur í sér mjög nákvæmt skipulag á annars vegar tíma og hinsvegar verkefnavinnu sem hjálpar við að gera heiminn skiljanlegri í augum einstaklingsins og minna ruglingslegan. Þannig auðveldum við honum nám, gerum einstakling sjálfstæðari og minnkum hegðunarvandamál.
Skipulag[breyta]
Aðferðin tekur tillit til allra þeirra þátta sem mikilvægast er að þjálfa hjá allflestum einhverfum og er skipulag lykilorðið í TEACCH aðferðinni.
Skipulag felur í sér eftirfarandi þætti
Að ferlið sé sjónrænt greinilegt
Að ferlið sýni greinilegt upphaf og endi.
Yfirfærsla á námi (að læra í öllum aðstæðum)
Endurtekning (að nota þörfina fyrir reglu)
Sjálfstæði (að geta framkvæmt án stuðnings - virkni)
Foreldravinna (samvinna – þátttaka)
Markmið[breyta]
Markmiðið með TEEACH er að nemendur geti unnið eins sjálfstætt og unnt er. Einstaklingum með einhverfu líður betur í góðu sjónrænu skipulagi og þeir eru einnig líklegri til að skilja og fylgja sjónrænum fyrirmælum fremur en munnlegum. Gott skipulag eykur líka öryggi og sjálfstraust þeirra, gerir þeim kleift bæði að kynnast nýjum athöfum og fá aukið þor til að framkvæma þær.
Skipulögð kennsla[breyta]
Skipulögð kennsla/þjálfun felur í sér: Ytra skipulag, daglegt skipulag, stundaská, skipulagt vinnukerfi, endurtekning og sjónrænar vísbendingar.
I.Ytra skipulag:
Vinnurýmið þarf að vera skipulagt á ákveðinn hátt einstaklingnum til einföldunar. Staðsetning hluta í rýminu skiptir miklu máli. Vel skipulagt umhverfi gefur sjónrænar vísbendingar og auðveldar skilning á til hvers er ætlast á hverjum stað í rýminu. Skipuleggja þarf umhverfið þannig að einstaklingurinn sjái hvar hann á að vera við hverja athöfn t.d. hvar á að borða, vinna osfrv. Draga þarf úr öðru sjónrænu og heyrnrænu áreiti. Hjálpa einstaklingnum að horfa á aðalatriðin en ekki aukaatriðin.
II.Daglegt skipulag – stundaskrá
Stundaskrár eru undirstaða skipulags í allri vinnu einstaklinga með einhverfu og nauðsynlegt er að einstaklingurinn hafi fasta stundaskrá yfir daginn. Stundaskráin gefur einstaklingnum upplýsingar um hvað hann á að gera, hvenær, hvar og með hverjum. Stundaská getur spannað allt frá hluta úr degi, til viku, verið skrifuð, myndræn eða búin til úr hlutum, allt eftir getu einstaklingsins. Stundaskráin veitir öryggi, dregur úr kvíða og er notuð til að skjólstæðingurinn læri að gera greinarmun á athöfnum og þannig fær hann einnig vísbendingu um tíma. Stundaskráin er ýmist sett upp frá vinstri til hægri eða upp og niður. Ýmis form eru til af stundaskrám: Stundaskrár með hlutatáknum, stundaskrár með myndum, stundaskrár með orðum og myndum og skrifuð stundaskrá. Stundaskráin er einstaklingsmiðuð. Það fer eftir getu hvers og eins hvaða tegund af sjónrænum vísbendingum er á stundaskránni, hversu margar athafnir eru settar á stundaskránna í einu, fer einnig eftir getu einstaklingsins.
III.Skipulagt vinnukerfi
Á vinnusvæðinu þarf að vera skipulagt sjónrænt vinnukerfi.
Skipulagt vinnukerfi gefur einstaklingnum upplýsingar um:
Hve mikið á að vinna
Hvað á að vinna
Hvenær er hann búinn að vinna
Hvað gerist svo á eftir
Form vinnukerfisins[breyta]
Á vinnusvæðinu á hver einstaklingur ákveðið vinnuborð. Þar eru hillur sem þjálfari/leiðbeinandi raðar í þeim verkefnum sem einstaklingurinn á að vinna í hverri vinnulotu. Unnið er frá vinstri til hægri og karfa notuð til að skila unnum verkefnum í. Þau verkefni sem búið er að vinna, hverfa því úr hillunni og þannig sér einstaklingurinn hvað hann á eftir að vinna mörg verkefni. Körfurnar eru merktar til að einstaklingurinn viti í hvaða röð hann á að vinna verkefnin. Hann á t.d. að para saman lit við lit, para saman tákn eða orðakerfi er notað til að hann vinni verkefnin í réttri röð.
Einstaklingmiðuð vinnukerfi[breyta]
Hvernig veit einstaklingurinn hve mikið hann á að vinna?(hann sér hversu mörg verkefni eru í hillunni).
Hvað á hann að vinna?(Það sem er í körfunni og í þeirri röð sem hans vinnukerfi segir til um).
Hvernig veit hann hvenær hann er búinn að vinna?(þegar engin karfa er eftir í hillunni, þá er hann búinn).
Hvað gerist þegar hann er búinn að vinna?(fyrst vinna og svo velja, þá fær hann umbun).
IV.Endurtekning
Með sífelldum endurtekningum fær einstaklingurinn skilning á því sem hann er að gera, hann verður öruggari og sjálfstraust hans eykst.
V.Sjónrænt skipulag
Við kennslu skal nota sjónrænar leiðbeiningar til að leggja áherslu á sjónræna úrvinnslu. Sjónrænar leiðbeiningar einfalda nám, breytingar, yfirfærslu og draga úr heyrnrænu áreiti, verkefnin verða skýr og skipulögð, beina athyglinni að mikilvægu þ.e. því sem skiptir máli, minnkar nauðsyn á nálægð leiðbeinanda.
Vinnuverkefni – skipulag og uppsetning[breyta]
Með skipulögðum vinnuverkefnum eru m.a sjálfstæð vinnubrögð þjálfuð. Við þurfum að velja verkefni við hæfi einstaklings. Skilgreina hvað á að kenna og hvaða færni er mikilvæg fyrir einstaklinginn að hafa á valdi sínu. Búin eru til verkefni til að nota við kennsluna. Einstaklingnum er kennt að leysa verkefnið og síðan er verkefnið flutt yfir á vinnusvæðið þar sem einstaklingurinn lærir að vinna það á eins sjálfstæðan hátt og geta hans leyfir. Úthald einstaklingsins eykst smámsaman svo og sjálfstæði og má þá auka kröfurnar með því að bæta við verkefnum sem einstaklingurinn kann.
Með ýmiskonar verkefnum má:
Efla fínhreyfingar og samhæfingu hreyfinga
Þjálfa samhæfingu augna og handa
Auka úthald og einbeitingu
Undirbúa einstaklinginn fyrir vinnu = finna sérsvið hans
Kenna vinnureglur
Auka sjálfstæði einstaklingsins = betri sjálfsmynd
Draga úr aðgerðaleysi
Gefa einstaklingnum tækifæri til að upplifa það “að gera”
Vinnuverkefni. Með vinnuverkefnum er komið í veg fyrir að of miklar kröfur séu gerðar til einstaklingsins. Hver og einn fær verkefni á vinnusvæði sem hann ræður við og það eykur líkurnar á að einstaklingurinn hafi áhuga á að leysa verkefnið. Fyrir leiðbeinandann/kennarann er þessi vinna mjög góð. Hann veit nákvæmlega hvað hann er að kenna og til hvers. Hann veit hvað einstaklingurinn kann og hversu mikið úthald hann hefur í vinnu. Því lengur sem þessi skipulegaða verkefnavinna er notuð því sjálfstæðari verða einstaklingarnir og óháðari leiðbeinandanum. Auðveldara er fyrir nýtt starfsfólk að byrja að vinna þar sem fyrir er vel skipulagt kerfi. Skipuleggja má kennsluna fram í tímann og ekki má gleyma því að verkefnin nýtast mjög vel þegar verið er að viðhalda færni hjá einstakling, en oft er það jafnmikilvægt og að kenna nýja færni. Verkefnin auðvelda mat á framförum einstaklingsins.
Skipulagt vinnusvæði[breyta]
Til að auðvelda starfsfólki að raða upp verkefnum og skipuleggja þannig kennsluna fram í tímann, er verkefnunum skipt í flokka. Hver flokkur þjálfar ákveðna færni.
Flokkarnir eru
1.Forþjálfun
2.Að setja saman
3.Pörun, röðun, flokkun
4.Pökkun og skrifstofuvinna
5.Virkt nám
Ákveðið flokkunarkerfi er einnig innan hvers flokks og er hugmyndin sú að því aftar sem dregur í hvern flokk, því erfiðari verða verkefnin. Flokkunarkerfið er heimatilbúið en hver og einn getur flokkað sín verkefni að vild.
TEACCH byggir á[breyta]
Að leiðbeinandi stuðli að sjálfstæði skjólstæðinga sinna.
Að leiðbeinandi stöðvi hegðun með sjónrænum vísbendingum
Að skoða vel aðstæður skjólstæðings, get ekki, vil ekki.
Að leiðbeinandi gangi fyrir aftan skjólstæðing að svæði.
Að kennsla/þjálfun fari með virkni í huga
Efla boðskipti alls staðar þar sem við á.
Kenna verkefni sem stöðugt sé hægt að breyta.
Stuðla að því að skjólstæðingurinn ljúki alltaf verki sínu
Skoða vel vinnuaðferðir.
Skoða vel hvernig skjólstæðingurinn lærir
Athuga hvort nemandi ræður við að fá bæðitalað orð og bendingar
Athuga vel hvernig nemanda eru sýnd verkefni svo hann læri og geti síðan unnið einn.
Gefa umbun, leita að nýrri umbun
Oft erfitt að byrja á einhverju nýju, leitið leiða til að það gangi vel fyrir skjólstæðinginn.
Nota runutal.
Vera vakandi yfir nýrri færni og skráið
Stundatöflur verða að vera í stöðugri endurskoðun.
Mynd – orð, dagtöflur, vikutöflur, dagbækur.
Málörvun fer fram á öllum svæðum, alltaf að gera til skiptis og muna biðtíma og gefa skjólstæðingi tíma til að svara – já.
Allar aðstæður þarf að skipuleggja á myndrænan hátt, líka útivist.
Hvernig á að kenna nýja færni[breyta]
Öll þrep í kennsluferlinu eiga að vera sjónræn.
Sjálfstæði skjólstæðingsins í öllum aðstæðum
Stöðug umhugsun um kennslufræði.
Reglur og venjur eru afar mikilvægar því að þær gefa öryggi og styrk.
Fyrst og svo reglan
Vinstri til hægri reglan Uppi – niður reglan
Blanda saman vinstri/hægri, uppi/niður.
Fara að stundartöflu eftir hvert verk
Fylgja vinnureglum á hverju vinnusvæði
Mikilvægt að gefa skýr fyrirmæli, skrifleg eða myndræn.
Gefa leiðbeiningar strax um hvernig skuli haga sér til að koma í veg fyrir að þufa að leiðrétta.
Í einstaklingsþjálfun eru ný verkefni lögð inn/ný færni kennd. Vinnukerfin þurfa að vera í stöðugri þróun t.d. frá hinu einfalda yfir í skriflegar upplýsingar á blaði eða bók. Staðsett á borði skjólstæðingsins.
Nauðsynlet að huga að:
Hvernig get ég kennt/sýnt svo hann geti þetta einn
Hversu miklar upplýsingar þarf hann til að geta þetta einn
Hvað er það sem truflar hann
Hvernig er einbeiting hans
Hvernig lærir hann
Einstaklingsvinnukerfi – sjálfstæð vinna:
Tilgangur með vinnukerfi er að vinnukerfið gefi skjólsæðingnum fjórar upplýsingar:
Hvaða vinna?
Hve mikla vinnu?
Hvenær vinnu er lokið og hvað gerist næst... þegar ég er búinn?
Hvaða umbun/hvatning?
Krossapróf[breyta]