Fæðingarþunglyndi

<- Aftur í efnisyfirlit fyrir Wikibækur kennaranema

Höfundur Svava Guðrún Sigurðardóttir

Þetta er wikibók um fæðingarþunglyndi, einkenni þess og meðferðarúrræði.

Með hvaða hætti er líðan kvenna í kjölfar fæðingar? Menn kynnu að álíta sem svo að þá ríkti eintóm hamingja og taumlaus gleði enda meðgangan að baki og barnið komið í heiminn. Raunin er hins vegar sú að þetta tímabil er konum oft á tíðum mjög erfitt og mun algengara er að þær þjáist af andlegri vanlíðan stuttu eftir fæðingu en á öðrum tímabilum ævinnar.

Vanlíðan eftir fæðingu

Mun algengara er að konur þjáist af andlegri vanlíðan í kjölfar fæðingar en á öðrum æviskeiðum. Meðal mögulegra áhrifaþátta eru hormónabreytingar, sálrænir og félagslegir þættir, þreyta, skortur á stuðningi, óvær börn, óöruggi, einangrun og fyrra þunglyndi. Þunglyndi í kjölfar fæðingar má skipta í þrjá flokka sem tengjast innbyrðis og geta mögulega herjað á konur samtímis eða í kjölfar hvers annars: sængurkvennagrát, fæðingarþunglyndi og fæðingarsturlun.

Sængurkvennagrátur

Sængurkvennagrátur er algengasta og vægasta tegund fæðingarþunglyndis sem hrjáir allt að 80% nýbakaðra mæðra. Það er góðkynja skammtímaástand sem kemur fram u.þ.b. 2-3 dögum eftir fæðingu en gengur nokkuð hratt yfir. Eins og nafnið ber með sér er helsta birtingarmyndin tilefnislaus eða tilefnislítill grátur. Önnur einkenni eru m.a. kvíði, sveftruflanir, þreyta, listarleysi og skapsveiflur. Ef einkennin eru ekki horfin eftir hálfan mánuð getur það bent til þess að um fæðingarþunglyndi sé að ræða.

Fæðingarþunglyndi

Fæðingarþunglyndi hrjáir um 14% kvenna. Það gerir oftast vart við sig á fyrstu mánuðum eftir fæðingu, en stundum á seinni hluta meðgöngu, og getur staðið yfir svo mánuðum skiptir. Fæðingarþunglyndi getur lagst misjafnlega þungt á konur og á sér margar ólíkar birtingarmyndir, allt frá þreytu og depurð yfir í þráhyggju og jafnvel sjálfsvígshugsanir. Algengt er að konur geri sér ekki grein fyrir eigin fæðingarþunglyndi fyrr en mörgum árum síðar.

Fæðingarsturlun

Fæðingarsturlun er sjaldgæfasta og alvarlegasta tegund fæðingarþunglyndis. Það leggst á 1-2 konur af hverjum þúsund og kemur fram allt frá því fljótlega eftir fæðingu og upp í 3 mánuðum síðar. Frumeinkenni fæðingarsturlunar líkjast einkennum fæðingarþunglyndis en verða fljótlega mun alvarlegri og langvinnari. Konur þjást þá m.a. af ranghugmyndum, hegðunartruflunum og jafnvel ofskynjunum. Fæðingarsturlun getur verið bæði móður og barni lífshættuleg.

Þunglyndiseinkenni

Fæðingarþunglyndi hefur svipaðar birtingarmyndir og annað þunglyndi. Einkennin eru misjafnlega alvarleg eftir því hvort um er að ræða sængurkvennagrát, fæðingarþunglyndi eða fæðingarsturlun. Meðal einkenna eru viðkvæmni, kvíði, depurð, svefntruflanir, lystarleysi, matargræðgi, einbeitingarskortur, kyndeyfð, þráhyggja, vanmáttakennd, einangrun, hegðunartruflanir, ofskynjanir og sjálfsvígshugsanir.

Hversu lengi getur þessi fæðingarsturlun varað?

Meðferðarúrræði

Mismunandi meðferðum er beitt gegn þunglyndi í kjölfar fæðingar eftir því hversu alvarlegt það er. Varðandi sængurkvennagrát skiptir mestu máli að konan viti hvað um er að ræða, fái að gráta, hvílist vel og aðstandendur sýni henni skilning. Fæðingarþunglyndi getur verið misjafnlega alvarlegt, í vægari tilfellum getur sjálfshjálp nægt en oft á tíðum þarf samtalsmeðferð eða lyfjameðferð að koma til. Fæðingarsturlun er þess eðlis að þar þarf sjúkrahúsinnlögn, lyfjagjöf og læknismeðferð til að vinna bug á þunglyndinu.

Spurningar

Hver eru helstu einkenni fæðingarþunglyndis?

Hver er munurinn á fæðingarþunglyndi og fæðingarsturlun?

Hversu algengur er sængurkvennagrátur?

Hvaða meðferðir gagnast við fæðingarþunglyndi?

Krossapróf:

Krossaprófið er einnig á Hot Potatos formi

Heimildir

Anna Dagný Smith, Hjördís Birgisdóttir og Ingibjörg Ásgeirsdóttir. Andleg vanlíðan eftir fæðingu: algengari en margan grunar. Heilsugæslan í Reykjavík, 2001.

Borelius, Maria. Nú er ég orðin mamma. Bók um líkama og sál konunnar eftir fæðingu barns. Þýðandi Guðrún Björg Sigurbjörnsdóttir. Setberg, Reykjavík 1996.

Ítarefni

Grein um fæðingarþunglyndi (enska wikipedia)

Dalton, Katharina og Holton, Wendy M. Depression After Childbirth: How to Recognize, Treat, and Prevent Postnatal Depression. Oxford University Press, 2001.

| Hvað er fæðingarþunglyndi? Grein á www.minlidan.is

Margrét Alda Karlsdóttir. Enginn mátti vita þetta: upplifun kvenna af fæðingarþunglyndi. Lokaritgerð við HA. Akureyri 2006.

Ólafur Bjarnason. [Fæðingarþunglyndi og fæðingarsturlun.]

Shields, Brooke. Down Came the Rain. Hyperion, New York 2005.

	Innan við 1% kvenna.
	U.þ.b. 14% kvenna.
	Um 25% kvenna.
	Yfir 50% kvenna.

	Samtalsmeðferð.
	Vera dugleg að hreyfa sig.
	Innlögn á sjúkrahús.
	Sofa meira og hvílast betur.

	Samtalsmeðferð.
	Lyfjameðferð.
	Hvíld.
	Sjúkrahúsinnlögn.

	Ólæknandi.
	Sjaldgæft.
	Algengt.
	Smitandi.