Leturgerðir
| <- Aftur í efnisyfirlit fyrir Wikibækur kennaranema |
Höfundur Ólafía Másdóttir
Þetta er wikibók um mismunandi leturgerðir og sögu þeirra.
Saga letursins
[breyta]
Hella myndir sem hægt er að rekja til 20.000 f.Kr. eru fyrstu merki um myndir en 17.000 árum síðar í kringum 3500 f.Kr. eru merki um að ritað mál hefjist. Fyrsta skrifaða tungumálið sem vitað er um eru fleygrúnir. Skrifaða tungumálið var fundið upp af súmerum en þar þreifst blómleg menning í Efratdalnum í Mesópótamíu um 3500 f.Kr. Súmerar höfðu mikil áhrif á menningu sérstaklega Babýloníu og Egypta. Vitað er til þess að Súmerar hafi notað einfaldar myndir (pictograms) til að skrásetja sögur og halda upp á tölur.
Um 3100 f.Kr. fara Egyptar að nota myndletur þar sem mynd stendur fyrir óhlutstætt hugtak eða hugmynd (ideograms), t.d. gæti mynd af uxa þýtt matur. Um 1600 f.Kr. voru Fönikumenn (Semiskt fornríki í litlu Asíu) búnir að þróa tákn fyrir töluð hljóð en einnig gátu tákn líka þýtt orð Í kringum 1.000 f.Kr. fóru Grikkir að nota stafrófið, orðið alphabet kemur frá tveimur fyrstu grísku stöfunum alpha og beta. Rómverska stafrófið er byggt á því Gríska en frá um 500 f.Kr. þegar Rómverjar byrjuðu að stækka heimsveldið sitt og neyddu aðrar þjóðir til að nota sitt stafróf þá varð það til þess að stafir úr rómversku urður þekktir og notaðir víða í Evrópu og litlu Asíu. Frá Rómverjum þróast hástafir (majuscules) og lágstafir (minuscules). Mjög gott dæmi um vel gerða stafi rómverjanna er Trajan´s column í Róm. Þar sjást stafir sem eru gerðir með því að nota ferning, hring eða þríhyrning en þetta er gott dæmi um hástafina sem við notum í dag.
Munurinn á broddlausum og broddastöfum
[breyta]
Broddlausir stafir eða Steinskrift („san-serif“) þýðir útflúrslaus leturgerð með jafnbreiðum dráttum.
Broddstafir(„serif“) grannt strik sem gengur þvert á aðalínu eða legg í venjulegum prentstaf.
Læsileiki texta
[breyta]Eitt það mikilvægasta í leturgerð er að auðvelt sé að lesa textann. Þegar talað er um að auðvelt sé að lesa textan þá er verið að tala um leturstærð, leturhönnun, línulengd, línubil, orðabil, andstæður í lit milli texta og blaðs. Hér hefur læsileiki texta ekkert að gera með hve auðskilin eða torskilin textinn er eða um hvað textinn fjallar .
Leturstærð hefur áhrif á læsileika lesmálsins. Það þarf þó alltaf að varast að hafa leturstærðina ekki of stóra því þá verður erfitt að lesa fyrir fólk sem er vel læst. Aftur á móti er ekkert af því að hafa lestrabækur sem eru ætlaðar börnum sem eru að læra að lesa með stórum stöfum. Þegar leturstærð er ákveðin þá er oft verið að reyna að koma sem mestum texta á blað (í bók, tímarit eða blað) en þá þarf að ákveða leturstærðina með í huga hvert línubilið verður.
Leturhönnun hefur áhrif á þegar texti er lesinn. Það þarf að nota þá leturgerð fyrir það sem hún er hönnuð. Sumar leturgerðir eru ekki hannaðar til að setja í langan texta aðeins til að nota í fyrirsagnir og aðrar leturgerðir hannaðar sérstaklega til að setja í langan texta. Rannsóknir hafa sýnt fram á að það er betra að lesa lágstafi en bara hástafi því þegar aðeins hástafir eru notaðir mynda orðin kassa sem er erfiðara fyrir augaða að greina á milli en þegar lágstafir eru notaðir skynjar augað mismun á milli há og lágstafa. Það er auðveldara að lesa broddastafi en broddlausa stafi vegna þessa að það er grannt strik sem gengur þvert á stafinn sem flýtir auganum að fara í næsta staf.
Línubil er mikilvægt þegar auðvelt á að vera að lesa textann. Línubil þarf að vera eins hreint og hægt. Þegar textinn er settur í langar í línur þá þarf línubilið að vera breitt.
Orðabil hefur áhrif á læsileika lesmálsins þess vegna verður að passa að ekki sé of langt bil á milli orða. Augað á að geta farið frá einu orði yfir í það næsta án þess að truflast og ef orðabilið er of langt þá truflast og þreyttist lesandinn og finnst erfitt að lesa.
Þegar talað er um lit á blaðsíðu er verið að tala andstæður á lit blaðsins og letursins. Það er auðveldast að lesa svarta stafi á hvítu blaði því þá eru andstæður mestar. Því nær sem litur blaðsins og textans verður því erfiðara verður að lesa textann. Það er erfiðara að lesa feitt letur en óbreytt letur.
Bodoni
[breyta]
Bodoni var róttæk nútíma leturgerð á þessum tíma. Bodoni er hannað af Giambattista Bodoni árið 1787. Þegar Bodoni ákvað að hannað letur var hann staðráðin í því að hanna einstaklega fallegt letur. Það eru miklar andstæður á milli feitra lína og mjórra lína í letrinu.
Times New Roman
[breyta]
Times New Roman er vinsælasta leturgerðin sem hefur verið framleitt. Það var fyrst hannað árið 1932 af Stanley Morison fyrir The Times fréttablaðið í London. Morison notaði aðra leturgerð sem heitir Plantin og vann Times New Roman út frá henni, hann nútímagerði letrið til að framleiða endingargott og læsanlegt letur. Times New Roman er líklegasta venjulegasta letrið sem hefur verið framleitt, það er mjög hagnýtt og það er til í mörgum mismunandi breiddum og þyngdum. Monotype framleiddi Times New Roman.
Helvetica
[breyta]
Helvetica var hannað af Max Miedinger árið 1957 og var kallað Neue Haas Grotesk. Helvetica er eitt vinsælasta framleidda leturgerðin á tuttugustu öldinni. Helvetica er notað mikið sem texta letur og er mikið notað bækur og auglýsingar. Helvetica er til í mörgum mismunandi breiddum og þyngdum.
Tölvutæknin
[breyta]Í kringum 1980 urðu miklar breytingar með tölvutækninnni (Desktop Publishing Boom-DTP). Nú fá hönnuðir miklu frjálsari hendur við alla uppsetingu með nýjustu tölvutækninni. Það eru tvenns konar letur og er hlutverk þeirra mismunandi. Skjáletur, til að nota á tölvuskjánum og prent letur til útprentunar á blað eða filmu. Skjáletur er búið til úr pixlum og er kallað bitmap-fonts.
Að velja leturgerð
[breyta]Leturgerðir eru valdar eftir því hvaða verk er fyrir hendi. Er verið að velja leturgerð fyrir auglýsingar, bækur, prentmiðla eða vefmiðla. Hvaða markhóps á að ná til? Það þarf að passa að leturgerðin sem er valin hæfi því formi sem hún var hönnuð til. Það er til svo margar leturgerðir að það ætti ekki að vera vandi að finna eitthvað við hæfi. Leturgerð getur sýnt skapgerð, tillfinningu og hún getur tengst vöru, lífstíl eða ákveðnum tímabilum í sögunni. Þetta þarf að hafa í huga þegar letur er valið. Þegar blanda á saman mismunandi leturgerðum er gott að velja leturgerðir sem eru andstæðar, t.d. að nota san-serif letur á móti serif letri. Það er ekki gott að blanda saman of mörgum ólíkum leturgerðum heldur að nota mismunandi stærðir, þykktir eða leturbil í sömu letur fjöldskyldu.
Krossapróf úr efninu
[breyta]
Spurningar
[breyta]- Hver hannaði Times New Roman?
- Hver er munurinn á broddlausum og brodda stöfum?
- Hvaða ár hannði Max Miedinger letrið Helvetica?
Heimildir
[breyta]- Prentæknistofnun
- Þróun letursins
- The complete typographer. Christopher Perfect. Prentice Hall, Inc. 1992.
- Grein í ensku wikipedia um Typography