Þekkja sólkerfið okkar og nokkur einkenni þess

Yfirlit um sólkerfið

Yfirlit um sólkerfið

• Innri reikistjörnur: Merkúr, Venus, Jörðin, Mars
  • Aðallega úr ýmsum bergtegundum
• Smástirnabeltið
• Ytri reikistjörnur: Júpiter, Satúrnus, Úranus, Neptúnus og Plútó.
  • Gasrisar: Yfirborð aðallega úr léttum lofttegundum.

Ein góð leið til að muna rétta röð reikistjarnanna frá sólu er þessi setning: My Very Educated Mother Just Served Us Nice Pizza.

• Merkúr, Venus, Earth(jörðin), Mars, Júpiter, Satúrnus, Úranus, Neptúnus og Plútó

Innri reikistjörnurnar

Merkúríus: Hraðfara sendiboði

Merkúríus var guð verslunar og viðskipta

• Næst sólinni.
• Árið þar er 88 jarðardagar.
• Brautin næstum þrisvar sinnum minni en braut jarðar.
• Mariner 10 flaug framhjá 1976.
• Landslag: Alsett gígum, löng og brött klettabelti, miklar sléttur( hraun runnið fyrir milljörðum ára)
• Möndulsnúningur hægur, einn hringur á 59 jarðardögum.
• Hiti –170°C og upp í 400°C

Venus: Ástarstjarna og gróðurhús

Venus er gyðja ástar, fegurðar og frjósemi

Venus - raunverulegur litur

• Stundum bjartasti himinhnötturinn.
• Morgunstjarna eða kvöldstjarna.
• Nánast sama þvermál, massi og þéttleika og jörðin.
• Hulin skýjaþykkni. (gulleit ský)
  • Skýin úr brennisteinssýru.
• Lofthjúpur úr koltvíoxíði.
  • Hiti upp í 480°C
  • Mikil gróðurhúsaáhrif
• Ekkert vatn núna: Líklegt að hafi verið áður fyrr. Leifar af strandlínum og sjávarseti.
• Mikill þrýstingur
• Landslag:
  • Gljúfur og gígar
  • Miklar sléttur.
  • Há fjöll (Eftir eldgos fyrir löngu)
• Snúningur öfugur (sólin gengur frá vestri til austurs)
• Möndulsnúningur hægur ( einn hringur á 243 jarðardögum)

Mars: Ryðrauða reikistjarnan

Mars var stríðsguð, sonur Juno og Jupiters og elskhugi Venusar w:en:Mars_(mythology)

Mars séð með Hubble Space Telescope

Fóbos og Deimos [1]

• Hefur verið könnuð töluvert
• Jarðvegur líkur á jörðinni
  • Þó er húð á jarðveginum sem er í raun ryð(Járnoxíð)
• Ekkert fljótandi vatn
  • Frosið vatn í jökli kringum pólana.
  • Áður fyrr sennilega vatn (Kom úr vatnsgufu frá eldfjöllum)
• Fjögur mjög stór óvirk eldfjöll
  • Ólympusfjall sennilega stærsta fjall í sólkerfinu.
• 3x hærra en Everestfjall.(ca. 27 km)
• Miklir sandstormar þyrla upp ryki.
• Gashjúpur mest úr koltvíoxíði.
• Nánast helmingi minni en jörðin.
• Tvö tungl: Deimos og Fóbos “ótti” og ”ógn”

Smástirnabeltið

• Smástirni á braut um sólu milli Mars og Júpiters.
• Gerð úr grjóti og málmum.
• Flest smá og óregluleg
  • Nokkur stór. Seres stærst 1000 km í þvermál.
• Ekki öll smástirni úr smástirnabeltinu.

Ytri reikistjörnur og annars konar

Risinn Júpiter: Næstum því sól

• Hægt að raða hundrað jörðum utan um Júpiter.
• Júpiter keppinautur sólarinnar.
  • (Hefði getað orðið sól?)
• Að mestu gerður úr Vetni og Helíumi.
• Erfitt að greina nákvæmt yfirborð því það er úr gasi

Samanburður á stærð Júpíters og Jarðarinnar. Það má greina Rauða blettinn á Júpíter

Júpíter-framhald

• Skýin mynda ljósa og dökka borða á víxl
• Rauði bletturinn
  • Í blettinum er heljarmikill stormur-hvirfilbylur
  • Svo stór að hann gæti gleypt tvær jarðir
  • Verið til í minnsta kosti 300 ár
• Júpiter hefur um sig segulhvolf
  • Nær milljónir km út fyrir reikistjörnuna

Tungl Júpíters

• Júpiter hefur 63 fylgitungl
• Stærstu tunglin eru kennd við Galíleó Galílei sem sá þau fyrstur manna 1609 þegar hann beitti fyrstur manna sjónauka til rannsókna á himninum
  • Jó: Innsta tunglið-rauðgult og gult (eins og pepperónípizza)
  • Ungt og virkt tungl
  • Evrópa: Þar er eldfjall sem spýr frá sér vatni og ammóníaki.
  • Ganýmedes: Stærsta tungl sólkerfisins.
  • Merki um jarðskjálfta.
  • Kalistó: Mikið af gígum, meira en á öðrum hnöttum í sólkerfinu.

Satúrnus: Heimur hringjanna

• Frægur fyrir hringina
• Hringirnir að mestu úr ísögnum og ískögglum.
• Hringirnir a.m.k sjö.
• Satúrnus snýst hratt um möndul sinn.
• Flatari við pólana
• Aðallega gerður úr vetni og helíumi
• Miklir og sterkir vindar
• Skýin mynda marglita borða eins og á Júpiter.
• Segulhvolfið stórt.
• Nú talin vera með 60 tungl
• Títan stærst ( Þó minna en Ganýmedes á Júpíter)
  • Eina tunglið sem hefur verulegan gashjúp.

Úranus: Reikistjarna frá átjándu öld

• William Herchel fann Úranus árið 1781
• Úranus er tvöfalt lengra frá sól en Satúrnus.
• Sést sjaldan með berum augum frá jörð.
• 27 tungl
• Gashjúpurinn sem hylur hann er blágrænn
  • Ský úr metani, helíumi og vetni
  • Hitinn efst í skýjunum getur farið í –220°C
• Úthaf á Úranusi sem er 8000 km á dýpt og umlykur kjarna sem er ýmist úr bráðnu eða storknuðu bergi.
• 10 hringir utan um Úranus úr metanís
• Möndulhalli flestra reikistjarna er nærri lóðréttur miðað við sólbaug. Undantekningin er Úranus sem segja má að rúlli áfram líkt og keilukúla umhverfis sólina.

Neptúnus: Reikistjarna stærðfræðingsins

• Úranus hegðaði sér ekki eins og búist var við.
• Reiknað út að önnur reikistjarna væri fyrir utan Úranus.
• Neptúnus fannst svo árið 1846 og var á þeim stað sem búið var að reikna út að hann væri.
• Úranus og Neptúnus kallaðir tvíburarisarnir
  • Svipaðir að stærð og massa.
• Stór og bláleit reikistjarna.
• Þar gæti verið haf úr vatni og fljótandi metani og undir því sé bergkjarni
• Metanský í lofthjúpi með helíumi og vetni

Plútó: Dvergreikistjarna (ekki reikistjarna)

• Plútó er næst stærsta þekkta dvergreikistjarnan í sólkerfinu, miklu minni en reikistjörnurnar átta.
• Sjö fylgitungl í sólkerfinu stærri en Plútó, þ.e. tunglið okkar, Íó, Evrópa, Ganýmedes, Kallistó, Títan og Tríton.
• Plútó líkist á margan hátt síðastnefnda tunglinu að stærð, efnasamsetningu og má vera að uppruni þeirra sé af sama toga.

Smáhlutir á víð og dreif

Halastjörnur

• Uppruni halastjarna í Oort- skýinu 10 billjón km frá sólinni.
• Í Skýinu er mikið magn af ís, gasi og ryki.
• Stundum toga stjörnur “snjóbolta” út úr skýinu og hann fellur svo í átt til stjörnunnar. Þetta er halastjarna.
• Þegar hún nálgast sólina hitnar hún og hluti af ísnum bráðnar og gufar upp og gasið og rykið hitnar líka.
• Þetta myndar ský utan um kjarnann og kallast það hjúpur.
• Kjarninn og hjúpurinn mynda höfuð halastjörnunnar.
• Þegar halastjarnan kemur enn nær sólu þá blása sólvindar o.fl hjúpnum út í langan hala sem vísar alltaf burt frá sólinni.
• Umferðatími halastjarna er mislangur.
• Frægar halastjörnur:
  • Halley-halastjarnan (Kemur reglulega, frekar oft)
  • Hale-Bobb

Stjörnuhrap

• Loftsteinn sem er að brenna upp í lofthjúpi jarðar.
• Flestir steinarnir brenna upp til agna en sumir lenda á jörðinni

Heimildir

Sól, tungl og stjörnur. Kafli 3-3 til 3-6.

Tenglar

• w:en:Portal:Solar_System